خط لوله نابوکو ایران را از انزوا خارج می‌کند؟
تقریبا ناز و ادا درآوردن‌های اوکراین در انتقال گاز از روسیه به اروپا و تسویه حساب‌های روسیه با این سابقا برادر کوچک‌تر جشن هر ساله آغاز زمستان برای اروپایی‌ها شده است. جشنی که با چند روزی سرما سرانجام گاز روسیه با کمی گران‌تر شدن دوباره در لوله‌های اروپایی‌ها به جریان می‌افتد. یکی از راه‌های جایگزین برای گاز روسیه که نسبتا هم ممکن است امن‌تر باشد خط لوله‌ای است به نام نابوکو. با طرح دوباره نام نابوکو بد ندیدم که این مطلب را که پیش از این در روزنامه اعتماد ملی چاپ شده بود برای استفاده در وبلاگ بگذارم.
خطوط انتقال گاز و منافع ملی ایران
هنگامی که هیلاری کلینتون اعلام کرد در صورت حمله ایران به اسرائیل ایران را محو خواهد کرد* سیاستمداران به درستی این گفته او را نابخردانه و غیر مدبرانه خواندند. شاید در عالم واقع آمریکا یا هیچ کشور دیگری نتواند به ایران حمله کند و ادعای امارات بر مالکیت سه جزیره در حد همان نق زدن های همیشگی باشد و تغییر نام خلیج فارس به خلیج عربی از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته نشود ولی واقعیت این است که در عالم مجازی به تدریج ایران از روی پهنه گیتی در حال حذف شدن است. یاهو و گوگل دو موتور جست و جوی قدرتمند دنیای مجازی، ایران را از صفحات خود حذف کرده اند. این داستان در هنگام ثبت دومین یا حتی ثبت فضای ای میل شما را شوکه می کند که در میان نام کشورهایی همچون مالی، تانزانیا، اریتره، فیجی و ده ها سرزمین کوچک و بزرگ و دور و نزدیک نامی از ایران نمی یابید و اگر مصر به دریافت ای میل باشید بایستی زیر پرچم کشورهایی چون افغانستان یا عراق وارد دنیای مجازی شوید تا بتوانید به عنوان عضوی از اعضا جامعه جهانی مجازی البته با پرچم کشوری دیگر به شمار آیید.
اکنون دیگر بر کسی پوشیده نیست که آمریکا به دقت و حوصله تلاش می کند ایران را از مبادلات اقتصادی، سیاسی و بازرگانی به تدریج حذف کند. در این میان مهم ترین عرصه همانا مبادلات انرژی منطقه می باشد که آمریکا برای آن حساب ویژه ای باز کرده است. پس از شکست سفر احمدی نژاد به هند و پاکستان برای نجات خط لوله صلح علیرغم گرانی سرسام آور بهای نفت و نیاز حیاتی هند به انرژی به نظر می رسد عزم دولت آمریکا برای محاصره ایران و حذف ایران از معادلات انرژی در منطقه خزر و خلیج فارس جدی تر از پیش خود را به رخ می کشد. این موضوع به ویژه پس از واپسین سفر دیک چنی به منطقه خاورمیانه و حوزه خلیج فارس و طرح احداث شاه لوله های راهبردی انرژی از منطقه ایران به اروپا و آسیای دور حساسیت ویژه ای یافته است. بر همین اساس کشورهای ریز و درشت منطقه حتی افغانستان که در زمان جنگ مجاهدین با حکومت مرکزی افغانستان و پس از آن در دوران حکومت طالبان مرهون کمک های بی شائبه جمهوری اسلامی ایران است همچنین پاکستان مشغول امتیاز گیری از ایران می باشند.
دیپلماسی نفتی ایران نیز این روزها موفقیتی را تجربه نکرده است. خروج تدریجی و مداوم شرکت های بزرگ درگیر در پروژه های نفت و گاز ایران، بی نتیجه بودن مذاکرات خط لوله صلح، امتیاز دهی مداوم به ترکمنستان و ترکیه و حتی پاکستان بر سر قیمت های گاز که جز ارزان فروشی گران خری نامی بر آن نمی توان نهاد از جمله دلایل این مدعا می باشند که شاید مهم ترین دلیل شکست دولت نهم در زمینه صدور نفت و گاز اولویت دادن امور سیاسی به امور اقتصادی است. در واقع کشورها و قدرت های جهانی معمولا بر اساس منافع اقتصادی به یک دیگر نزدیک یا دور می شوند یا بعضا رو در روی یک دیگر قرار می گیرند ولی این رویه در دولت آقای احمدی نژاد وارونه دنبال می شود و این تصمیمات سیاسی است که منافع اقتصادی کشور را تعیین می کند.
بر اساس خبرهای منتشرشده مقامات رسمی پاکستان و ترکمنستان بار دیگر طرح انتقال گاز ترکمنستان را از طریق خط لوله به افغانستان و سپس به پاکستان و ادامه آن به هند را زنده کرده اند. این طرح در زمان حکومت طالبان مطرح شده بود که به علت ناامنی در افغانستان و در مرز این کشور با پاکستان عملا کنار نهاده شد. ولی به تدریج با تغییراتی که در دو کشور افغانستان و پاکستان روی داده به نطر می رسد این طرح با حمایت آمریکا و تشویق انگلیس بار دیگر از بایگانی خارج می شود. با اجرای این طرح ایران از دست یابی به بازار رو به گسترش هند و چین محروم خواهد ماند. زیرا با وجود انتقال گاز از ترکمنستان به پاکستان و هند عملا احداث خط لوله انتقال گاز به چین توجیه اقتصادی نخواهد داشت. همچنین ایران پشتیبانی پاکستان را در احداث خط لوله صلح نیز از دست خواهد داد. زیرا این کشور عملا در دایره ترکمنستان قرار خواهد گرفت.
خط لوله نابوکو
اتحادیه اروپا برای تامین امنیت انرژی دریافتی خود از منطقه خزر و اوراسیا و کاستن از وابستگی خود به گاز روسیه پروژه خط لوله نابوکو را مطرح نموده است. این خط لوله به طول 3300 کیلومتر سالیانه 30 میلیارد متر مکعب گاز را از جمهوری آذربایجان و دیگر کشورهای حوزه دریای مازندران از راه ترکیه، رومانی، بلغارستان و مجارستان به اتریش و از آنجا به سایر کشورهای اتحادیه اروپا انتقال خواهد داد. کنسرسیوم نابوکو یعنی مجارستان، ترکیه، بلغارستان و اتریش امیدوارند این خط لوله در سال 2013 گاز کشورهای آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان و ایران را به اروپا صادر نماید. در مرحله دوم نیز قرار است عراق و مصر به آن بپیوندند. با توجه به تعهداتی که آذربایجان و ترکمنستان برای صدور گاز دارند به نظر نمی رسد این خط لوله بدون گاز ایران بتواند به هدف خود که همانا انتقال گاز حوزه دریای مازندران به اروپا است برسد. از سوی دیگر عراق با افزایش صدور نفت کرکوک به ترکیه اعلام نموده که خود را برای پیوستن به طرح عظیم نابوکو آماده می کند.
روسیه نیز در این میان بیکار ننشسته است و به تلاش خود برای احداث شاه لوله معروف به جریان جنوبی افزوده است. شرکت گاز پروم روسیه در مخالفت با طرح نابوکو تاکید می کند احداث دو خط لوله همزمان اقتصادی نیست زیرا گاز به اندازه کافی برای پر کردن این دو شاه لوله در منطقه وجود ندارد. آن ها امیدوارند با افزایش سرعت در احداث خط لوله جریان جنوبی سیطره خود را بر ارسال گاز اروپا تحکیم بخشند. این خط لوله گاز روسیه را از راه بلغارستان، مجارستان به صربستان رسانده تا از آن جا به کشورهای عضو اتحادیه اروپا صادر گردد. در این پروژه روسیه در نظر دارد صربستان را به یکی از مراکز ذخیره سازی و انتقال گاز به اروپا تبدیل نماید. چنان چه این طرح تا سال 2011 ،تاریخی که روسیه برای آن تعیین کرده است به پایان برسد خط لوله جریان جنوبی در برابر نابوکو پیروز خواهد گردید.
از سوی دیگر به علت نیاز اروپا به انرژی منطقه و باج گیری های روسیه از این کشورها، اتحادیه اروپا مصرانه خواستار موفقیت طرح نابوکو می باشد. در این زمینه آمریکا نیز موضع خاصی در برابر حضور ایران در این پروژه بسیار بزرگ اعلام نکرده است زیرا راهی جز احداث این خط لوله از خاک ایران وجود ندارد. گرچه آمریکا در طرح خط لوله باکو- جیهان برای انتقال گازجمهوری آذربایجان به ترکیه و اروپا راه نزدیک و در دسترس ایران را با صرف هزینه بسیار بالا کنار نهاد و با دور زدن ایران گاز جمهوری آذربایجان را به ترکیه رساند.
همان گونه که مشاهده می گردد هم اکنون تامین انرژی برای کشورهای اروپایی و آسیایی به یک سیاست راهبردی این کشورها تبدیل شده است. ایران با در اختیار داشتن نزدیک به 18 درصد از ذخایر شناخته شده گاز جهان با در پیش گرفتن یک دیپلماسی فعال و مبتنی بر منافع ملی می تواند جایگاه مهم خویش را در معادلات منطقه ای و جهانی بازیابد. با توجه به قرارداد صدور گاز ایران به سوئیس در یک ماه پیش به نظر می رسد ایران نخستین گام عملی را در زمینه مشارکت فعال در طرح نابوکو برداشته است. هم چنین بر اساس اطلاعات منتشر شده ایران پیشنهاد تاسیس پایانه گازی را در کرواسی به این کشور ارائه داده است. بر این اساس گاز ایران از راه کرواسی به اتریش و سپس به سوئیس صادر خواهد شد. علاقه ایران برای احداث خط لوله صلح که ساخت آن در خاک ایران همچنان ادامه دارد و قراردادهای گازی با کشورهای اروپایی و ترکیه هم اینک با چالشی جدی از سوی آمریکا روبروست. این کشور با افزایش فشار بر شرکت های بزرگ که در پارس جنوبی سرمایه گذاری کرده اند عملا ایران را در موقعیت یک صادر کننده گاز به چالش کشیده است. کنار کشیدن رپسول و توتال پس از شرکت هایی مانند شل و دیگر شرکت های بزرگ از پروژه های گازی، دست ایران را بسته و باعث امتیاز دهی ایران به شرکت هایی از چین و هند و روسیه گردیده است. ایران چنان چه نتواند به موقع پروژه های پارس جنوبی فازهای 17-18 و دیگر فازها را به سرانجام برساند حتی در صورت نهایی شدن پروژه هایی مانند طرح خط لوله صلح و نابوکو نخواهد توانست نقشی در این دو طرح ایفا نماید، زیرا گازی برای پر کردن لوله های موجود نخواهد بود. ایران به لحاظ ژئوپلیتیکی از مزیت های منحصر به فردی برخوردار است. این کشور پل ارتباطی کشورهای آسیای میانه و حوزه دریای مازندران با خلیج فارس و کشورهای حاشیه دریای عمان است و از سوی دیگر اتصال دهنده اروپا به هند و چین است. و با قرار داشتن در میانه دو حوزه بسیار مهم نفتی و گازی جهان در دریای مازندارن و خلیج فارس نقش مفصل انرژی را در جهان داراست. همین موقعیت منحصر به فرد اقتضا می کند که دیپلماسی ایران به افق هایی فراتر از منافع منطقه ای و محلی نگاه کند. سیاست تقویت همگرایی با کشورهای منطقه و قاره آسیا خواهد توانست ایران را در موقعیت بی نظیری قرار دهد و شرکت فعالانه تر در پیمان هایی مانند اکو و شانگهای باعث می شود هیچ قدرتی توانایی نادیده گرفتن ایران را نداشته باشد.
* هیلاری این جمله را در دوران انتخابات هنگامی که به عنوان یک کاندیدا حضور داشت عنوان کرده بود.
