خیز بلند قطر، بلوک بندی جدیدی در بازار انرژی شکل می گیرد؟

فریبرز مسعودی – روزنامه نگار

اهمیت نفت و تاثیر آن بر اقتصاد جهان هنوز یکی از پارامترهای مهمی است که جای شبهه ندارد و از مدت ها پیش انتظار می رفت که دگرگونی های عظیمی در مبارزه بر سر کنترل جریان انرژی در جهان و البته در خاورمیانه در راه است و تلاطم های شدیدی به ویژه در خلیج فارس ایجاد خواهد کرد. حضور روزافزون آمریکا در منطقه خاورمیانه پس از دو لشگرکشی  بزرگ آمریکا به خلیج فارس و لشگرکشی این کشور به افغانستان و اشغال این دو کشور، برافزوختن آتش جنگ سوریه و لیبی همگی در راستای کنترل جریان انرژی نفت تعریف می شود. در این میان اشغال افغانستان توسط آمریکا و تلاش های روسیه برای برقراری صلح در این کشور را نیز باید در این جایگاه بررسی کرد و آن هم اهمیت جریان گاز از کشورهای آسیای میانه با عبور از خاک افغانستان برای تامین نیاز بازار هند و پاکستان  است. تامین گاز برای هند وقتی بیشتر معنی می یابد که رقابت اقتصادی این کشور با چین را در نظر آوریم. از سوی دیگر در صورت اجرای پروژه خط لوله گاز از ترکمنستان به هند ایران به کلی از معادلات گازی منطقه و بلکه جهانی برکنار خواهد گردید. اگرچه ایران؛ روسیه و قطر  سه کشوری هستند که  رده های نخست تا سوم جهان را در مجموع با دارا بودن بیش از 70 درصد از ذخیره های گاز دنیا در احتیار دارند اما بایستی به این موضوع بسیار مهم توجه داشت که انتقال گاز به سادگی نفت نیست و ایران به دلیل دسترسی نداشتن به فناوری جا به جایی گاز هنوز به عنوان یک صادرکننده گاز عمل نمی کند و عمده گاز تولیدی این کشور در داخل مصرف می شود. اگر بخواهیم از یکی از مهم ترین تاثیرهای کشف و استخراج نفت و جایگزینی سریع آن به جای سایر انرژی های فسیلی از جمله ذغال سنگ که میزان بسیار غنی از ذخیره های آن در اروپا وجود دارد نام ببریم بایستی از تاثیر حمل و جا به جایی آسان نفت از راه نفت کش ها، لوله های نفتی و ذخیره سازی آسان آن در دریاچه های مصنوعی و روی دریا یاد کنیم. اما گاز هیچ یک از این ویژگی ها را ندارد. انتقال و صدور گاز با لوله مستلزم هزینه های هنگفتی است و برای انتقال با کشتی بایستی به صورت فشرده شده دربیاید که این فناوری در انحصار چند شرکت انگشت شمار ژاپنی، آمریکایی و فرانسوی است. قطر به عنوان  سومین دارنده گاز جهان از سال ها پیش توانسته است با سرمایه گذاری گسترده در این صنعت نه تنها سال ها از ایران همسایه بزرگ شمالی و شریک ذخیره های گازی این کشور در بهره برداری از گاز جلوتر برود بلکه با سرمایه گذاری 14 میلیارد دلاری در احداث پالایشگاه گاز مایع شده (ال ان جی) به فناوری مهم تبدیل گاز به مایع برای حمل با کشتی دست یابد و به این شکل به بزرگ ترین صادر کننده گاز جهان پس ازروسیه تبدیل شود. روند روزافزون صادرات گاز مایع شده  از قطر در دو سال گذشته که از 80 میلیون تن در سال 2016 به بیش از 106 میلون تن در سال 2017 رسیده در حال تبدیل این کشور کوچک به یک قدرت بی نظیر در تجارت جهانی گاز و یک بازیکن مهم و اثر گذار در نقل و انتقال انرژی پاک است. زمزمه ورود قطر به اوپک گازی و همکاری آن با روسیه به عنوان اولین قدرت گازی جهان و حضور ایران در این مجمع برنامه های آتی آمریکا را برای کنترل جریان گاز به شدت زیر سوال برد از سوی دیگر اختلاف ایدپولوزیک حاکمان این کشور  با وهابی ها بر سر حمایت از اخوان المسلمین در محاصره قطر توسط حاکمان عربستان بی تاثیر نبود. با طرح جدی موضوع اپک گازی به نظر می رسید کشور قطرکه در اپک همواره تحت سلطه عربستان نتوانسته بود نقشی ایفا کند با حضور خود در اپک گازی و قرار گرفتن در کنار کشورهایی چون ایران و روسیه  بتواند موقعیتی را که عربستان به ناحق در همه این سال ها در اپک به دست آورده به چالش بکشد. تغییر فاز قطر به عنوان تامین کننده مالی داعش در جنگ نفت در سوریه و چرخش به سمت روسیه و احتمال نزدیکی آن  به ایران و روسیه برای تاسیس هاب گازی جهان در ترکیه بازی جدیدی بود که زنگ های خطر را برای آمریکا و عربستان به صدا درآورد. آژیری که در ایران آن گونه که باید شنیده نشد، اما آمریکا با زدن به زیر میز بازی برجام با حرکتی پیش دستانه برای جلوگیری از به چالش کشیدن هژمونی تک قطبی این کشور بر جریان نفت یک بازیگر مهم را از بازی خارج کرد. 

به نظر می رسد با به راه افتادن قطار تحریم های آمریکا علیه ایران و احتمال تضعیف موقعیت این کشور در اپک و  اوضاع نامطلوب ونزولا و ادامه دشمنی اتحادیه عرب با قطر شرایط مساعدی برای ادامه سلطه عربستان بر اپک فراهم کرده و لی از سوی دیگر اوضاع بحرانی ولیعهد عربستان و به اوج رسیدن رویارویی حاکمان این کشور با ترکیه، گذراندن موج تحریم های اتحادیه عرب علیه قطر این کشور موقعیت را برای ایفای نقش یک بازیگر قدرتمند در منطقه مناسب دیده با اعلام خروج از اپک بازی جدیدی را احتمالا با همکاری روسیه و ترکیه آغاز کرده است.