این یادداشت به تازگی در روزنامه وقایع اتفاقیه منتشر شده است.
نفت و میثاق ملی
با وجود زمان کوتاهی که از کشف نفت در ایران میگذرد اما سیاست، اقتصاد، جغرافیا و روابط ایران با سایر کشورها به این ماده بد بو آغشته شده بهگونهای که میتوان تاریخ ایران را به دو دوره پیش از کشف نفت و پس از آن تقسیم کرد. اگرچه تا پیش از نفت نیز ایران دارای موقعیت سوقالجیشی مهمی بود که همواره مورد نظر قدرتهای استعماری جهانی آن روزگار بود اما نفت باعث شد که حرکت سیاستمداران ایرانی راه رفتن روی لبه تیغ باشد. رقابت قدرتهای استعماری برای تسلط بر نفت ایران و اهمیت استراتژیک این کالای با ارزش که چرخهای سرمایهداری جهانی را میچرخاند چنان است که میتوان تغییر معادلات قدرت جهانی را در آینه نفت به خوبی دید. چنان چه نهضت بزرگ ملی شدن نفت در ایران تیر خلاصی شد بر هژمونی نصفه نیمه استعمار انگلیس و جابهجایی تاریخی آن با آمریکا. ادامه مطلب ...
تحلیل قراردادهای نفتی نوع جدید ایران (IPC)
بازگشت به دوره استعمارفریبرز مسعودی
نفت کالای استراتژیکی است که بند ناف اقتصاد ایران با آن گره خورده است. برخی از آن به عنوان منبع رانت و برخی آن را باعث و بانی شوربختیها و عقبماندگیهای ایران میدانند، از سوی دیگر اهمیت نفت برای ایران آنقدر زیاد است که میتوان تاریخ ایران را به پیش از کشف نفت و پس از آن تقسیم کرد. به این علت که کمتر رویداد مهم و تصمیمگیری مؤثری در این بازه زمانی وجود دارد که به بوی نفت آغشته نشده باشد. حتی پیش از 5 خرداد 1287 خورشیدی (1908 م) که نفت برای نخستین بار از چاههای مسجدسلیمان فوران کرد، یعنی از دوره ناصرالدینشاه و انعقاد نخستین قرارداد نفتی ایران با رویتر (که هرگز به اجرا درنیامد) نفت یک کالای سیاسی بود که سرنوشت ایران و اقتصاد کشور به آن گره خورد. هر حرکت دولت در آن سالها چنان زیر ذرهبین دولتهای استعماری بود که این نخستین قرارداد امتیازی ایران براثر مخالفتها و فشارهای فراوان بر دربار چه از سوی قدرتهای خارجی آن زمان و چه از داخل موجب شد که پس از مرگ ناصرالدینشاه قرارداد رویتر توسط مظفرالدین شاه لغو و زیر فشارهای بریتانیا قرارداد دیگری با ناکس دارسی بسته شود. همین قرارداد بعدها توسط رضاشاه لغو و با قرارداد جایگزین دیگری اصلاح شد. پایان یافتن جنگ دوم و موج استقلالخواهی کشورهای مستعمره و نیمه مستعمره آن روز در ایران بهصورت قیام برای ملی کردن نفت ظهور یافت که بهنوبه خود یکی از مهمترین عوامل وحدت ملی برای مبارزه با استعمار و پیشرفت و استقلال ایرانیان شد. نهضت ملی کردن نفت ایران نقطه عطفی نه تنها در مبارزه ایرانیان برای ملی کردن نفت و خارج کردن آن از سلطه عمال انگلیس بود، بلکه نقطه پایانی شد بر هژمونی استعمار انگلیس و جابهجایی آن با آمریکا به عنوان سرکرده امپریالیسم و سرمایهداری انحصاری جهانی. ادامه مطلب ...